MAĞARA KAZALARINDA KÜÇÜK EKİPLE KURTARMA KARARI

Mağara kazaları sonucunda ortaya çıkan birçok yaralanmada, kurtarma, dışarıdan yardım almaksızın, ekibin diğer elemanlarınca gerçekleştirilebilir. Fakat bu karardan önce kabul edilebilir risklerin neler olduğu iyi değerlendirilmelidir. Aksi taktirde, böyle bir teşebbüs bazen kazazedenin durumunun daha da kötüleşmesine neden olabilir. Küçük ekiple kurtarma kararını etkileyen, yaralanmanın cinsi, ekibin tecrübesi, elde bulunan malzeme ve mağaranın özellikleri gibi birçok faktör vardır.

RESCUE DECISION WITH A SMALL TEAM IN CAVE ACCIDENTS

ABSTRACT
In most injuries caused by cave accidents, rescue may realized by other members of the team without getting outside assistance. Before this decision, it must be strictly evaluated what the acceptable risks are. Otherwise, this attempt may cause the injury of casualty becoming worse. There are several factors like type of injury, experience of team, equipments available and characteristics of cave, that affects the small team assisted rescue decision.
Key words: cave, accident, rescue, small team

Mağara kazaları sonucunda meydana gelen yaralanmalarda, kurtarma çoğu kez, dışarıdan yardım gerekmeksizin, varolan ekiple gerçekleştirilebilir. Küçük ekiple kurtarma, kazazedenin o an yanında ya da mağara dışında bulunan ekip ve malzemeyle yapılan kurtarma çalışmalarıdır. Küçük ekiple kurtarma kararı, kaza sonrasında verilmesi en zor karardır ve bir çok parametre bu kararı etkiler.

Mağarada, bir kaza anında ilk tepkiyi, kazazedenin en yakınında bulunan, ekibin diğer elemanları verir. Tüm kazalarda olması gerektiği gibi, yapılacak iş durumun değerlendirilmesidir. Bu, kaza alanında ne olduğunun, kazaya kaç kişinin karıştığının, kaza yerinin kazazede ya da kurtarıcılar için güvenli olup olmadığının değerlendirilmesi anlamına gelir. Mağara için düşünüldüğünde oynak kaya, taş düşmesi, ipte zedelenme, derin su vb. gibi olası tehlikelerin gözden geçirilmesidir. Eğer değerlendirme sonucu ek bir tehlike varlığı düşünülüyorsa, bir müdahale yapmadan önce bu tehlikenin ya da riskin ortadan kaldırılması gerekir. Bu iki yolla yapılır. Birincisi tehlikenin(riskin) kendisinin ortadan kaldırılmasıdır. (oynak kaya, düşmekte olan taş vb. gibi) İkinci yol ise tehlikenin(riskin) olduğu yerden kazazedeyi hareket ettirmektir. Ancak şu kural kesinlikle unutulmamalıdır. Kesin gerekli olmadıkça( kazazede su içinde değilse ya da sudan etkilenmiyorsa ya da üstüne taş düşme riski yoksa) yaralı bir kişi, ikinci değerlendirme bitmeden hareket ettirilmemelidir. Durum değerlendirmesi yapılıp, güvenli ortam yaratıldıktan sonra yapılacak iş birincil değerlendirme ve ilk yardımdır. Daha sonra dikkatli bir ikincil değerlendirme ile kazazedenin durumu değerlendirilir ve eldeki olanaklarla yaralanması stabilize edilmeye çalışılır.

Bundan sonra verilmesi gereken en önemli karar, kazazede, varolan ekiple mağaradan dışarı çıkarılabilir mi, ya da kurtarma için dışarıdan yardım mı çağrılacaktır.

Kazazedenin küçük ekiple kurtarılmasına karar verilmeden önce şu soruları ekibin kendisine sorması gerekir.
-Kazazedeye zarar verir miyiz? Bir risk var mıdır? Kabul edilebilir riskler nelerdir?
-Yeterli eleman var mı?
-Yeterli beceri var mı?
-Yeterli malzeme var mı?
-Mağarada geçişi zorlaştıracak engeller var mı?
-Bu kazazede için en iyi seçenek mi?

Kurtarma sırasında kazazedenin hareket etmesi, varolan yaralanmasını arttırabilir hatta ek problemlere neden olabilir. Örneğin ayak bileğinde kapalı kırığı olan bir kazazedenin, yürümeyle kırığı açık hale gelebilir. Buna enfeksiyon riskinin de eklenmesiyle ileride sakat kalma riski vardır. Böyle bir yaralanmada küçük ekiple kurtarma iyi bir seçenek değildir. Gerekli önlemler alınarak dışarıdan yardım beklenmesi daha iyi bir seçenektir.

Eğer ekipteki mağaracılar tecrübesizse, ilk yardım ve kurtarma eğitimi almamışlarsa, dışarıdan yardım beklemek daha iyidir. Yine ekiptekilerin sayısı ve yanlarında ilk yardım ve bazı müdahaleler için malzeme olup olmadığı da önemlidir. Yaralanmanın mağaranın neresinde olduğu da önemlidir. Mağara çıkışı çok yakınsa ve beklemek kazazedenin durumunu daha da kötüleştiriyorsa, biran önce tıbbi yardıma ulaşmak için de küçük ekiple kurtarmaya teşebbüs edilebilir.

Mağarada varolan engeller de bu kararın alınmasını etkiler. Bu engellerin aşılması için yeterli sayıda eleman ve malzeme olup olmadığı önemlidir. Burada özellikle sedye kullanımının gerekip gerekmeyeceği önemlidir. Yetersiz malzeme ve kişiyle kurtarma çabası hem kazazede hem de ekiptekiler için riskli olabilir. Yine ekiptekilerin yorgunluk durumları ve motivasyonu da bu kararı etkiler.

KÜÇÜK EKİPLE KURTARMA YAPILABİLECEK DURUMLAR

-EL VE KOL KIRIKLARI
-OMUZ ÇIKIKLARI
-KÜÇÜK KESİLER
-HAFİF HİPOTERMİLER
-AYAK BURKULMALARI
-AŞIRI YORGUNLUK DURUMLARI

KÜÇÜK EKİPLE KURTARMAYA UYGUN OLMAYAN DURUMLAR

-BOYUN VE OMURGA YARALANMALARI
-KALÇA YARALANMALARI
-ÜST BACAK YARALANMALARI
-BAZI KAFA VE BEL YARALANMALARI
-AĞIR HİPOTERMİLER
-İÇ KANAMA ŞÜPHESİ

KÜÇÜK EKİPLE KURTARMA KARARI - ALGORİTMİK YAKLAŞIM

KÜÇÜK EKİPLE KURTARMA KARARINI ETKİLEYEN TIBBİ DURUMLAR

Küçük ekiple kurtarma kararı verilmeden önce kazazedeye çok ayrıntılı ve dikkatli bir ikincil muayene yapılarak yaralanmasının durumu belirlenmelidir. El ve kol kırıkları, omuz çıkığı, küçük kesiler, ayak burkulmaları, hafif hipotermi ve aşırı yorgunluk durumlarında elde varolan malzemeyle gerekli müdahale yapıldıktan sonra, mağarada çok ciddi bir engel yoksa, kazazede ekiptekilerin yardımıyla(yardımlı yürüme ya da taşıma ile) mağara dışına çıkartılabilir. Ancak aşağıda listelenen durumlarda ya da bu durumlardan birinden şüphelenildiğinde tıbbi personel gelene kadar yaralı hareket ettirilmez , ilk yardım yapıldıktan sonra, gerekli yaşamı devam ettirme önlemleri alınarak dışarıdan yardım beklenir.

ÜST BACAK YARALANMALARI : Kalça ile diz arasındaki üst bacak yaralanmalarında kırık oluşmuşsa, uygunsuz bir hareketle, kırık uçlarının çevredeki büyük damarları zedelemesi sonucu doku arasına çok ciddi kanama olabilir. Böyle bir durumda total kan volümünün üçte birine yakın kan kaybı ve sonucunda da ölüm gerçekleşebilir.

PELVİS YARALANMALARI : Kalçayı yapan pelvis kemikleri kırıklarında da büyük damar yakınlığı nedeniyle, dıştan anlaşılamayan ciddi kanamalar meydana gelebilir. Mecbur kalmadıkça pelvis kemik kırıkları şüphesi olan bir kişi hareket ettirilmemelidir.

İÇ KANAMA ŞÜPHESİ : Düşme sonucu iç organ yaralanmalarında iç kanama sonucu ölüm gelişebilir. Dışarıdan bir belirti vermediğinden kolaylıkla atlanabilir. Yüksekten düşen bir kişide bel ve karın bölgesi ağrısı, nabızda hızlanma, oryantasyon bozukluğu ve bilinç kaybı gibi belirtiler varsa iç kanamadan şüphelenilmelidir. Böyle bir kazazede kaba hareketlerle kaldırılırsa kanaması daha da artabilir. Ancak bu tür bir şüphede beklemenin de olumsuz etkileri olabilir. Acil tıbbi yardımın kazazedeye ulaştırılması sağlanmalıdır.

BOYUN VE OMURGA YARALANMALARI : Yine yüksekten düşen bir kişide başağrısı, boyun ağrısı, bilinç kaybı, ekstremitelerde hissizlik gibi belirtiler varsa omurilik yaralanmasından şüphelenilmelidir. Bu da nakledilmeden önce boyun ya da sırtın stabilize edilmesi anlamına gelir ve benzer bir kazazede kesinlikle hareket ettirilmemelidir.

AĞIR HİPOTERMİ DURUMLARI : Hipoterminin ileri evrelerinde solunum depresyonu, kalp atım düzensizlikleri gelişir. Ağır hipotermi durumlarında tıbbi yardım gerekir.

SONUÇ

Mağarada oluşabilecek tehlikelerin önceden bilinmesi ve bunlara karşı önlem alınması için yapılacak uğraşlar, her zaman için bir kurtarma operasyonundan daha kolaydır ve daha az zaman alır. Herhangi bir kaza sonrasında, ikincil değerlendirmenin eksik yapılması tüm kurtarma operasyonunu ve sonuçta kazazedeyi olumsuz etkiler. Yanlış bir küçük ekiple kurtarma kararı, kazazedenin sakat kalmasına ya da ölümüne neden olabilir. Bu kararı almadan önce, kazazedenin durumu, ekibin durumu ve mağaranın durumu çok iyi değerlendirilmelidir. Mağaraların ilk yardım ya da tıbbi yardımın ulaşabileceği alanlardan uzak olduğu düşünüldüğünde, tüm mağaracıların ilk yardım ve temel kurtarma manevralarını bilmeleri gerekmektedir.

KAYNAKLAR

Glanvil P., 1989, First Aid For Cavers, Ambit Publ., England, pp. 23-25
Hempel, C., Conover, A., F., 2001. On Call A Complete Reference For Cave Rescue, NSS Publ. USA, pp. 131-137
Marbach G., Tourte B., 2002, Alpine Caving Techniques, Speleo Projects Caving Publ., Switzerland, pp. 269-302
Fasulo D., J., 1996, Self Rescue, Falco Press Publ., USA, pp. 87-88
Bannerman, J., Fregeau, A., Hempel, C., Sullivan, M., 1993, Universal Study Guide For Cave Rescue Training, NSS Publ. USA, pp. 12/1-10