PARTNER KURTARMADA KULLANILAN İNDİRME TEKNİKLERİ

PARTNER KURTARMADA KULLANILAN İNDİRME TEKNİKLERİ

(LOWERING TECHNIQUES USED IN PARTNER RESCUE)

(Speleotürk Mart 2005 3. sayıda yayınlanmıştır, posteri 2005te ulusal magara gunlerinde sunulmustur)
Tulga Şener
Mağara Araştırma Derneği-Ankara

ÖZET

Herhangi bir nedenle, ipte asılı kalan bir mağaracı, Emniyet Kemerinde Askıda Kalma Sendromu gelişmesini engellemek amacıyla en kısa zamanda ipten alınmalıdır. Bu kazazedeyi indirme ya da yukarı çekme şeklinde olabilir. Burada yanlızca indirme teknikleri anlatılmıştır. Çok sayıda indirme tekniği mevcuttur. Hangi yöntemin seçileceği ekibin tecrübesine, istasyon noktalarının yerlerine ve eldeki malzemeye bağlıdır. Tüm bu teknikler, dikey mağaracılık yapan bütün mağaracılar tarafından eksiksiz olarak bilinmelidir.

ABSTRACT

Any caver, hanging on rope by any reason must be removed from the rope immediately to avoid harness hang syndrome. This can be done by lowering or hauling the victim. In this article only the lowering techniques are described. There are lots of lowering techniques and which method to choose depends on the experience  of the team, locations of anchor points and equipments available. All these techniques must be known completely by all vertical cavers .

Partner kurtarma, taş düşmesi, aşırı yorgunluk, hipotermi, vb. gibi herhangi bir nedenle, iniş ya da çıkış sırasında ipte kalan mağaracının kurtarılmasında, ya da çıkışa yakın gerçekleşmiş küçük yaralanmalarda kazazedenin dışarı çıkarılmasında, kazazedenin ekip arkadaşlarınca ve sınırlı sayıda malzemeyle gerçekleştirilen kurtarma teknikleridir. Bu teknikler dikey mağaracılık yapan tüm mağaracılar tarafından eksiksiz olarak bilinmelidir.

Partner kurtarmada kullanılan malzemeler, tamamen tek ip tekniğinde kullandığımız malzemelerdir. Ancak, çok küçük ek malzemeler taşımak bu teknikleri daha da kolaylaştıracaktır. Makara ya da makara halkası, tibloc, ince uzun yardımcı ip bunlardan bazılarıdır. Yine her mağaracının yanında bir çakı ve yedek karabin bulunmalıdır. Burada, partner kurtarma tekniklerinden sadece indirme teknikleri tartışılacaktır.

Aşağıda anlatılan teknikler incelendiğinde, özellikle iniş sırasındaki istenmeyen bir durumda kazazedenin ipte kalabilmesi için bazı ek önlemlere gerek vardır. (aksi taktirde özellikle taş düşmesi gibi bir kaza sırasında elini ipten bırakan kazazede, ipte kalmayıp aşağı düşecek ve indirme ya da çıkarma gibi bir teknik uygulama şansınız olmayacak ya da yaralanma riski artacaktır) İniş sırasında desendörle birlikte pursik halkası kullanmak ya da tek başına stoplu desendör kullanmak bu ek önlemlerden en basit ve kolay olanlarıdır.

Herhangi bir nedenle ipte kalan mağaracı, en kısa zamanda, en basit ve en güvenilir yolla ipten kurtarılmalıdır. Aksi taktirde emniyet kemerinde askıda kalma sendromu (EKAKS) olarak adlandırılan ve ölümle sonuçlanabilen bir olay gerçekleşebilir. Kısaca açıklamak gerekirse, emniyet kemerinde hareketsiz olarak askıda kalındığında, emniyet kemeri bir turnike görevi görür. Venöz kan bacaklarda birikir. Bu venöz göllenme kalbe dönen kan miktarının azalmasına , bu da beyine giden oksijenize kanın kalite ve kantitesinde azalmaya neden olur ve bilinç kaybı gerçekleşir. Askıda kalma zamanı uzarsa, kazazede kurtarılsa bile, bacaklarda biriken toksik maddelerin aniden kana karışmasıyla kalp durabilir ve ölüm gerçekleşebilir. Bu süreç kişiden kişiye, kazazedenin yaralı ya da dehidrate olup olmaması gibi bir çok etkene bağlı olarak 10-30 dakika arasında değişebilir.

İndirme yöntemleri iki ana başlık altında incelenecektir. Bunlar:
-Yedek ip kullanılarak yapılan indirme yöntemleri
-Yedek ip kullanılmadan yapılan indirme yöntemleridir.

Genel Prensipler :

-Kurtarıcı kazazedeye bağlanırken aynı zamanda kazazedenin kısa ya da uzunu da kurtarıcıya bağlanabilir.. Bu bağlantılar emniyet kemeri karabinine yapılmalıdır.
-Kazazedenin desendörüyle inilecekse bağlantı kısalarla, kurtarıcının desendörüyle inilecekse bağlantı uzunlarla yapılır.
-Eğer iniş kazazedenin desendörüyle yapılacaksa ilk bağlantı sırasında stoplu desendöre de kilit atılabilir.
-İniş sırasında iki kişinin ağırlığının olduğu desendörde kontrollü iniş sağlamak için sürtünmeyi arttırıcı ek yöntemler kullanılabilir.
-Tüm malzeme çıkarım ve aktarımları, son pozisyonun rahat olup olmayacağı düşünülerek yapılmalıdır.
-Ayakbağı ve ekstra uzunun(el cumarı emniyet ipinin) tek bir ipten yapılması karşıt-denge sisteminin kullanıldığı manevralarda kolaylık sağlar.

A-YEDEK İP KULLANILARAK YAPILAN İNDİRME YÖNTEMLERİ

Yedek ip kullanmak, inişte ara bağlantıları geçme zorluğunu  ortadan kaldırır.  Bu zorluk- bir inişlik sürtünme ihmal edilerek- ara bağlantılar sökülerek de ortadan kaldırılabilir.

1-İpin kesildiği yöntemler

İpin farklı seviyelerde kesildiği iki yöntem vardır.

İpin kazazedeye yakın kesildiği yöntem: İniş tabanında su olmadığı sürece uygulanabilecek en kolay seçenek budur. İnişin sonuna yetecek uzunlukta bir ip ve bıçak gereklidir. Yedek ip kullanılarak Y bağlantı ile iniş başında emniyet alınır, bu ip üzerinde kazazedeye doğru inilir. Kurtarıcı ve kazazede emniyet kemerleri arasında 1 metre mesafe kaldığında durulur. Kurtarıcı desendörüne kilit atar ve kazazedeye bağlanır. Kazazedenin üzerinde bulunduğu ip başının üst hizasından kesilir. Kazazedeyi indirmeden önce ipin tabana ulaştığından emin olunmalıdır. Yük altındaki ip kolayca kesilir. Bu yüzden bıçak ortaya çıktığında dikkatli olunmalıdır. Başka bir kazaya neden olmamak için kesilen ipin sonuna düğüm atılmalıdır. Bu yöntem çıkış sırasında ipte kalan ya da iniş sırasında pursik düğümü-desendör ikilisinde kalan kazazedeye de uygulanabilir.

Şekil-1
İpin iniş başında kesildiği yöntem: Eğer yedek ip kazazedeye ulaşacak kadar uzun değilse, ancak kazazede ile iniş dibi arasındaki mesafeye yetecek kadar uzunsa bu yöntem kullanılabilir. İniş başındaki emniyet noktasına bir desendör takılır. Yedek ipin ucuna halkalı sekizli düğüm atılır ve bir karabinle cumara(el cumarı, croll ya da basic cumar) bağlanır. Bu cumar normal kullanım yönü aşağıya bakacak şekilde kazazedenin bulunduğu ipe takılır.(emniyet noktasının bir metre altına gelecek şekilde). İpin geride kalan kısmı arada boşluk olmayacak şekilde desendörden geçirilir ve desendöre kilit atılır. Kazazedenin ipi, cumarla emniyet noktası arasından kesilir. Desendörün kilidi açılır ve kazazede aşağıya indirilir. Bu sistemin çalışması döşemenin şekline bağlıdır. Eğer kazazede üzerinde bir ara emniyet noktası varsa sistem çalışmaz. Kazazedenin altındaki bir ara emniyet noktası, kazazede ile iniş sonundaki mesafenin yarısından daha yüksekte olmadıkça bir sorun oluşturmaz.(Şekil-1)

Şekil-2

 Eğer yedek ipimiz kısa ise(yukarıdaki örneklere uymuyorsa), biraz daha yorucu ve zaman alıcı bir yöntem daha kullanılabilir. İlk olarak kazazedenin bağlı olduğu ipte bir miktar boşluk oluşturmak gerekir. İnişin başındaki emniyet noktasına birkaç karabin(ya da tek bir perlon halkası) ve onun ucuna da normal çalışma yönü aşağıda olacak şekilde bir cumar takılır ve bu cumar kazazedenin bağlı bulunduğu ipe yerleştirilir. Daha sonra bu cumarın biraz altına yine normal çalışma yönü aşağıya bakacak şekilde el cumarı ve buna bağlı olarak ayak bağı(üzengi) yerleştirilir. Ayak bağı yukarıdaki cumarın altına takılan karabin ya da makaradan geçirilerek düzenek hazır hale getirilir. Kurtarıcı uzununu yukarıdaki emniyet noktasına bağlar ve ayak bağına basarak cumardan çıkan ipi yukarı doğru çekerek ipte boşluk oluşturur. Bu hareket yeterince boşluk oluşturuncaya kadar tekrarlanır. Daha sonra iniş başında bir emniyet noktasına desendör(varsa stoplu desendör tercih edilir)takılır. Yedek ip desendörden geçirilir ve desendöre kilit atılır. Kazazedenin üstünde bulunduğu ip yukarıda olan boşlukta bir noktadan kesilir ve desendöre takılı yedek ip ile uygun şekilde birbirine bağlanır. Daha sonra kurtarıcı ayak bağına basarak cumarı çıkarır, kazazedenin ağırlığını desendörden geçen ipe aktarır. Desendör kilidi açılarak kazazede aşağıya indirilir.(şekil-2)


2-Stoplu desendörde kalan kazazedeyi indirme

Burada da elimizdeki yedek ipin uzunluğu önemlidir.
Eğer yedek ip tabana yetecek kadar uzunsa, kurtarıcı yedek ip üzerinde kazazede seviyesine kadar iner, ona bağlanır ve kendi desendörünü kilitler. Kazazedenin ağırlığı, stoplu desendör gevşetilerek kurtarıcı üzerine alınır. Kazazedenin desendörü çıkarılır ve kazazede aşağıda olacak şekilde inilir.
Eğer yedek ip yeterince uzun değilse, kurtarıcı kazazede seviyesine iner ve ona bağlanır. Kazazedenin stoplu desendörüne kilit atılır. Kurtarıcı kendi ağırlığını kazazedeye aktarır, kendi desendörünü çıkarır. Kazazedenin desendörünü kullanarak, kazazede yukarıda olacak şekilde aşağı inilir.


B-YEDEK İP KULLANILMADAN YAPILAN İNDİRME YÖNTEMLERİ


İNİŞ SIRASINDA İPTE KALAN KAZAZEDEYİ İNDİRME

1-Aşağıdan yaklaşarak indirme

Stoplu desendörde kalan kazazedeyi indirme: Kurtarıcı aşağıdan cumarla tırmanır, kazazedeye bağlanır, el cumarını kazazedenin desendörü üstüne alır, ayak bağı üzerinde yükselir, crolünü çıkartır, daha sonra el cumarını çıkartır ve kurtarıcı aşağıda, kazazede onun üzerinde olacak şekilde, kazazedenin desendörü kullanılarak kazazede aşağıya indirilir.
Pursik düğümü üzerinde kalan kazazedeyi indirme: Kurtarıcı aşağıdan cumarla tırmanır, kazazedeye bağlanır, önce el cumarını daha sonra da crolünü kazazedenin desendörü üzerine alır. Kazazedenin desendörüne kilit atar, pursik bağını keser. Kurtarıcı ayak bağında yükselir, crolünü çıkarıp, kazazedenin desendörünün altına takar. El cumarını ip üstünde biraz aşağıya kaydırır.(daha sonra rahat çıkarabilmek amacıyla), ayak bağı üzerinde yükselerek crolünü ve daha sonra da el cumarını çıkarır.Desendörün kilidini açar ve yine kurtarıcı aşağıda kazazede onun üzerinde olacak şekilde, kazazedenin desendörü kullanılarak, kazazede aşağıya indirilir.


2-Yukarıdan yaklaşarak indirme

İpte kalan kazazedeye yukarıdan iki şekilde yaklaşmak mümkündür.
-Cumar inişiyle(çok uzun inişlerde tavsiye edilmez)
-Gergin ipte desendör inişiyle( kontrolsüz inişleri önlemek amacıyla beraberinde mutlaka pursik halkası ya da başka bir yöntemle ikinci bir emniyet alınmalıdır.)(Şekil-3)

Şekil-3
Cumar inişiyle yaklaşarak:

Stoplu desendör üzerinde kalan kazazedeyi indirme: Kurtarıcı cumar inişi yaparak kazazedeye bağlanır. Crolünü kazazedenin desendörünün altına takar, el cumarını ipten çıkarmadan aşağıya kaydırarak kazazedenin desendörüne yaklaştırır. Ayak bağında yükselerek crolünü daha sonra da el cumarını çıkarır. Kazazedenin desendörü kullanılarak kazazede aşağıya indirilir.

Pursik bağında kalan kazazedeyi indirme: Kurtarıcı cumar inişi yaparak kazazedeye bağlanır, kazazedenin desendörüne kilit atar, pursik bağını keser. Crolünü kazazedenin desendörünün altına takar, el cumarını ipten çıkarmadan aşağıya kaydırarak kazazedenin desendörüne yaklaştırır. Ayak bağında yükselerek crolünü daha sonra da el cumarını çıkarır. Desendör kilidi açılarak kazazedenin desendörü ile kazazede aşağıya indirilir.

Gergin ipte desendör inişiyle yaklaşarak:

Stoplu desendör üzerinde kalan kazazedeyi indirme: Kurtarıcı gergin ipte desendör inişi yaparak(ek olarak göğüsten pursik halkasıyla emniyet alarak) kazazedenin 1 metre üstüne kadar iner. El cumarını pursik düğümünün altına takar, desendörünü ipten çıkarır, ayak bağında yükselir ve crolünü ipe takar. Pursik bağını ipten çıkarır. Bir miktar daha cumar inişi yaparak kazazedeye yaklaşır. Bundan sonra yapılanlar bir üst bölümdekiyle aynıdır.
Pursik bağında kalan kazazedeyi indirme: Kurtarıcı gergin ipte desendör inişi yaparak kazazedeye yaklaşır, kazazedeye 1 metre kala yukarıda anlatıldığı gibi cumar inişine geçer. Kazazedeye bağlanır. Kazazedenin desendörüne kilit atar, pursik bağını keser. Yine yukarıda anlatılan sırayı takip eder ve kazazedenin desendörü ile kazazede aşağıya indirilir.

ÇIKIŞ SIRASINDA İPTE KALAN KAZAZEDEYİ İNDİRME

1-Yukarıdan yaklaşarak indirme

Cumar inişiyle yaklaşarak:
Kurtarıcı yukarıdan cumar inişi yaparak kazazedeye yaklaşır, kazazedenin ve kendisinin uzunlarını birbirine bağlar, kazazedenin el cumarını ipten çıkarır. Bir miktar daha cumar inişi yaparak kazazedeye mümkün olduğunca yaklaşır. Kurtarıcı kısasını kazazedenin emniyet kemeri karabinine(crolün açma mekanizmasının karşı tarafına gelecek şekilde)takar. (Kazazedenin el cumarı ikinci bir emniyet amacıyla kurtarıcının crolü üzerine gelecek şekilde ipe takılabilir.) Kurtarıcı, kendi emniyet kemeri karabinine desendör ve sürtünme karabinini yerleştirir. Bundan sonra kazazedenin yükünün kurtarıcıya aktarılması amacıyla karşıt-denge düzeneği hazırlanır. Bunun için kurtarıcının el cumarının altına bir karabin yerleştirilir. Kurtarıcı, uzun ve ayak bağını tek parçalık bir ip haline getirerek(ya da tek parça olanı kullanarak) bu karabinden geçiririr ve ayak bağında yükselerek kazazedenin crolünü ipten çıkarır. Kazazedenin ağırlığı kurtarıcının kısası üzerinde kalmış olur. Kurtarıcı desendörünü ipe takar ve kilit atar.(desendör kurtarıcının crolüne olabildiğince yakın takılmalıdır)Yine kullanıldıysa kazazedenin el cumarı ipten çıkarılır. Kurtarıcı tekrar ayak bağında yükselerek kendi crolünü ipten çıkarır. Ayak bağını el cumarı karabininden çıkarır ve ağırlığını desendöre verir.(kurtarıcının el cumarı ipte bırakılır)Desendörün kilidini açarak kazazedeyi aşağıya indirir.

Gergin ipte desendör inişiyle yaklaşarak:
Kurtarıcı yukarıdan gergin ipte desendör inişiyle kazazedenin 1 m. üstüne kadar iner. Üst bölümde anlatıldığı gibi cumar inişine geçer. Bundan sonra yapılacaklar bir üst paragraftakiyle aynıdır.

2-Aşağıdan yaklaşarak indirme

Kurtarıcı cumarla tırmanarak kazazedeye yaklaşır, kısasını kazazedenin deltasına takar.(crolün açma mekanizmasının karşı tarafına gelecek şekilde)Kazazedenin el cumarını ipten çıkarır. Kurtarıcı önce el cumarını, daha sonra da ayak bağında yükselerek crolünü kazazedenin crolünün üstüne geçirir. Kurtarıcı, kendi emniyet karabinine desendör ve sürtünme karabinini yerleştirir. Bundan sonra yapılacaklar üst bölümde anlatılanlarla aynıdır.(bkz. cumar inişiyle yaklaşarak indirme)

Kullanılan tüm yöntemlerde yaralı ile beraber aşağı inerken, eğer duvar yakınsa, kazazede ve kurtarıcı arasındaki bağlantı mümkün olduğunca yakın olmalıdır. Bu şekilde ayaklar kullanılarak daha kolay bir pozisyon sağlanabilir. Eğer pasaj genişse ya da duvardan uzaksa daha uzun bir bağlantı kurulabilir. Daha yakın bağlantı için kısa bağlar yerine ekspres kısa perlon halkalar da kullanılabilir.

Yöntem seçiminde, emniyet noktalarının durumu, eldeki malzeme ve ekibin tecrübesi önemlidir. İniş başında uygulanan teknikler daha az riskli, daha az yorucu ve kolaydır. Özellikle ilk okunduğunda karışık gelecek adımların, ip üstünde pratik çalışmalar sırasında daha kolay anlaşılacağı görülecektir. Burada tüm manevralar sırasıyla ve ayrıntılı olarak anlatılmaya çalışılmıştır. Bir kaza anında, yorgunluk ve stres gibi nedenlerle hata yapma olasılığı artacağından, mağara dışında çok sayıda pratik çalışma yapılması ve bu tekniklerin aralıklarla tekrar edilmesi gerekir.

KAYNAKLAR

1. Elliot, D., 1991, Techniques, in: Caving Practice and Equipment;(ed):David Judson, British Cave Research Association, 77-108

2. Meredith M., Martinez D.,1986, Mini-rescue, in: Vertical Caving, 68-72

3. Seddon P., 2002, Harness Suspension: review and evaluation of existing information, Contract Research Report, 1-45

4. Smith B., Padgett A., 1996, Vertical Skills and Rescue Training, in: On Rope, National Speleological Society,296-321

5. Sparrow A., 1997, Vertical Techniques in: The Complete Caving Manual, 55-106

6. Warild A.,1994, Disasters in Vertical, A technical manual for cavers, 100-106

7. Marbach G., Tourte B., 2002, Emergencies and Rescue, in: Alpine Caving Techniques, a complete guide to safe and efficient caving, 263-306

8. Hempel C. J., Conover A., 2001, Rope Rescue Techniques 195-204

9. 1. Cave Rescue Symposium 1999, Almanya, sempozyum öncesi çalıştaylar