KONYA KAPALI HAVZASI’NIN KARSTİK GELİŞİMİNİN BELİRLENMESİNDE MAĞARA ARAŞTIRMALARININ ÖNEMİ (GÜVERCİNLİK MAĞARASI ÖRNEĞİ)

KONYA KAPALI HAVZASI’NIN KARSTİK GELİŞİMİNİN BELİRLENMESİNDE MAĞARA ARAŞTIRMALARININ ÖNEMİ
(GÜVERCİNLİK MAĞARASI ÖRNEĞİ)

Koray TÖRK(1,a), Birhan ALTAY(1,b), Emrah SINMAZ(2,c), Kubilay ERDOĞAN (1,d)

(1) Mağara Araştırma Derneği (MAD) Ankara, (2) Mağara Araştırma Derneği (MAD) Bursa Şubesi

(a) cave@mta.gov.tr, (b) balt1962@gmail.com, (c) emrahsinmaz@yahoo.com, (d) kubilay.erdogan@fnss.com.tr


ÖZ-Konya’nın Güneysınırı İlçesi’nde yer alan Güvercinlik Mağarası toplam 364 m uzunluğa ve (-) 130 m derinliğe sahiptir. Mağara dik inişler ve bu inişlerin sonundaki büyük bir salondan oluşmaktadır. Güvercinlik Mağarası Orta Triyas- Kretase aralığında çökelmiş neritik kireçtaşlarında gelişmiştir. Orta Toroslar’ın kuzey bölümünü oluşturan Konya Kapalı Havzası’nın karstik gelişimini tanımlayan ana yapılardan biri olan Çarşamba Çayı vadisi gelişirken, aynı dönemde Güvercinlik Mağarası’nın da dikey yönde gelişim gösterdiği düşünülmektedir. Mağara, bölgedeki karstlaşmanın hızlı bir derinleşme evresi geçirdiğini göstermektedir.

Anahtar Kelimeler: Konya Havzası, karstik derinleşme,

I-GİRİŞ

Yüzey drenaj sistemi göz önüne alındığında, dışarı ile bağlantısı olmadığı düşünülen Konya Kapalı Havzası, karstik özellikleri nedeniyle güneyinde ve batısında bulunan Toros Kuşağı ile hidrolojik açıdan bağlantılı konumdadır. Bölgedeki tektonik hareketler ve son buzul dönemi deniz seviyesi değişimleri beraberinde karstik sistemde de değişimlere neden olmuştur. Karstik sistemdeki değişimlerin etkisinin ve boyutlarının gözlenebileceği en önemli yapılar da mağaralardır.

II-JEOLOJİ

Konya Havzası allokton ve otokton kayaçlardan oluşmaktadır. Temelde Paleozoyik yaşlı şistler yer alırken onları yine Paleozoyik ve Mesozoyik yaşlım mermer ve karbonatlar üzerlemektedir. Tersiyer yaşlı sedimanter ve volkanik kayaçları ise daha genç (Miyosen-Pliyosen) yaşlı gölsel çökeller üzerlemektedir (Şekil 1).





Şekil 1. Bölgenin jeoloji haritası (MTA, 2003)


III-JEOMORFOLOJİ

Jeolojik olarak Tersiyer döneminden günümüze karasal süreçlerin daha uzun süreyle yaşandığı Konya Kapalı Havzası, günümüzde morfolojik olarak çevresine göre “genç volkanik aktiviteleri

saymaz isek” daha çukur ve düz bir alan görünümündedir. Bölge batı, güney ve doğusundan Torosların yüksek dağları ile çevrilidir. Bu dağlardan oluşan bariyer sistemi bölgenin özellikle güneyden gelen yağışlardan az oranda etkilenmesine neden olmaktadır. Bölgenin kuraklığındaki en önemli faktör bu morfolojik yapıdır (Şekil 2).





Şekil 2. Konya Kapalı Havzası ve çevresinin sayısal yükseklik modeli



IV-KARSTİK GELİŞİM

Bölgenin güncel karstik gelişiminde havza içindeki süreçlerin yanı sıra güneyde Bolkar Dağları’nın batı ucunu oluşturan Göksu Vadisi drenaj sisteminin de önemli bir rolü vardır (Şekil 3).




Şekil 3. Göksu Vadisi ve çevresi sayısal yükseklik modeli haritası

Bölgedeki aşınım, taban seviyesinin daha alt kotlara düşmesine, buna bağlı olarak karstlaşmanın da derinleşmesine neden olmuştur. Yaşanan süreç, vadi ana vey yan kollarında kendini derin yarılmalar şeklinde göstermektedir (Şekil 4). Konya Kapalı Havzası’na drene olan batıdaki Çarşamba Çayı’ndan yaklaşık 200 m’lik ani bir derinleşme yaşanırken, güneydeki Göksu Vadisi’nde bu değer yer yer 1000 m’yi bulabilmektedir (Şekil 5).




Şekil 4. Akarsu sistemlerindeki genç yarılmalar









Şekil 5. Akarsu sistemlerindeki genç yarılmaların değeri









Jeolojik faktörlerin etkisi altında gelişen morfolojik deformasyonlar, özellikle karstik alanlarda zaman içerisinde kaybolabilmektedir. Ancak mağaralarda bu değişim süreçleri kayıt altına alınabilmekte ve de nispeten korunarak günümüze kadar ulaşmaktadır.

Konya’nın Güneysınır İlçesi’nin GD’sunda yer alan Güvercinlik Mağarası bölgenin karstik gelişimine ışık tutması açısından önemlidir (Şekil 6).







Şekil 6. Güvercinlik Mağarası yerbulduru haritası



İlk keşfi ve araştırması, Mağara Araştırma Derneği (MAD) tarafından 1996 yılında yapılan mağara; toplamda -130 m olan dik inişlerden ve çapı yaklaşık 150, tavan yüksekliği yer yer 30 m’yi bulan geniş bir galeriden oluşmaktadır (Şekil 7). Mağaranın dik inişleri 40-20 m’ler arasında değişmekte olup, bu zonda yatay mesafe oldukça azdır (Şekil 8). Mağaranın geniş salonu ise tavandan düşen bloklarca kaplanmıştır. Bu bölümde blokların üzerinde ve yan duvarlarda yer yer mağara çökeli gözlenmektedir (Şekil 9)





Şekil 7. Güvercinlik Mağarası plan ve kesiti (MAD, 1999)














Şekil 8. Güvercinlik Mağarası dik inişleri (fotolar
Kubilay ERDOĞAN)









Şekil 9. Güvercinlik Mağarası büyük galeri (fotolar
Kubilay ERDOĞAN)









V-SONUÇLAR

Güvercinlik Mağarası güncel ova kotuna kadar ulaşan bir derinliğe sahiptir. Bu, bölgedeki diğer genç yarılmalarla paralellik göstermektedir. Tanımlana sürece en iyi örnek mağaranın yaklaşık 30 km KB’sında yer alan Çarşamba Çayı’dır. Çarşamba Çayı Güvercinlik Mağarası’na benzer bir gelişim göstererek hızlı derinleşmeye uğramıştır. Bu, farklı iki karstik yapının aynı gelişim dönemini göstermesi açısından önemlidir.

VI-YARARLANILAN KAYNAKLAR

MAD, 1999, MAD Bülteni, sayı 12, Ankara
MTA, 2003, Türkiye jeoloji haritası (1/500000 ölçekli), Ankara